سکوت

- دارم سعی می‌کنم به یاد بیاورم که کجای فیلم و چطور من هم غرق شدم در گرداب تردید و یقین، ایمان و کفر، اعتقاد و عمل. اما انگار سراسرِ فیلم پر بوده از این دوگانه‌ها:

در دانستن سرنوشتِ پدر فریرا، اعتماد کردن به کیچی‌جیرو، ورود پدرها به جزیره، رفتن به روستایی دیگر، باز کردن در کلبه به روی غریبه‌ها، شوکه‌شدن از خوشحالی پدرومادری که کودک خود را بهشتی می‌پندارند، توصیه به لگد کردنِ تمثال برای تحمل شکنجه، کفر پدر رودریگوئز در برابر ایمانِ مونیکا و...

ما با تعقیبِ پدر رودریگوئز میانِ این دوگانه‌ها، در هم‎نشینی با تصاویر آرام و کند، در پس‌زمینه‌ا‌ی از طبیعتِ برهنه‌ به بهانه‌ی یافتن پاسخ به چیزی بیش از سکوت نمی‌رسیم. سکوت که هراس‌آمیزترین موقعیت آدمی، مسیری مه‌آلود و ناپیدا، وادی دوگانه‌هاست که در آن هر بانگی هم نویدِ نجات است و هم آوازِ تباهی.

- برای من این فیلم در کنار «گاو خشمگین» قرار می‌گیرد. فیلم‌هایی که در آنها اسکورسیزی صبورانه تلاش می‌کند با شیبی ملایم شخصیت داستان تنهاترین شود. شخصیتی بزرگ و مغرور با ادعای سعادتمند کردن افراد پیرامونش اما به‌واقع گردآوردنِ مهلکه‌ای که خود در آن سرگردان می‌شود.

Silence (Martin Scorsese, 2016)

ترانه به ترانه

به مانند همیشه با تصاویر و صداهای سیال‌ مالیک مواجه‌ایم. ویژگی‌ای که همیشه به بیرون از خود اشاره دارند. و سبب پرواز ذهن مخاطب می‌شود. پروازی که به مدد تصاویر و با صدای متن به گستره‌ای فراتر از دنیای فیلم دست پیدا می‌کند. شاید بتوان فیلم‌های مالیک را «متن باز» خواند. متنی که با واسطه و کمک فعالانه‌ی مخاطب کامل می‌شود. فیلم‌هایی که با دنیای شخصیت‌ها آغاز می‌شود اما در ذهن مخاطب پیگیری خواهند شد و بسط پیدا می‌کنند.

در «ترانه به ترانه» هم با چنین فضایی روبه‌رو ایم. هر چند به نظرم این ارتباط به واسطه‌ی پرداخت شخصیت کوک (مایکل فاسبندر) و روابط‌اش ناقص عمل می‌کند به‌ویژه وقتی پای رواندا (ناتالی پورتمن) به فیلم باز می‌شود.

Song to Song (Terrence Malick, 2017)

در بندِ نفسِ عمیق

در بندِ نفسِ عمیق

آن چه «نفسِ عمیق» را بیش از هر چیز دیگر در ذهن خیلی‌های‌مان زنده نگاه داشته حس‌وحال و فضای تاثیرگذار آشنایی بود که روزگاری گذارانده بودیم، نمایش آه و حسرت‌ها و ناکامی‌ها و دلخوشی‌های کوچک دورانی کدر و غمگین. همان که حلقه‌ی گمشده‌ی فیم‌های بعدی شهبازی (دربند، مالاریا) شد. در این فیلم‌ها هر چند شهبازی از لحاظِ تکنیکی مسلط‌‌تر به نظر می‌آید اما به همان میزان فیلم‌های‌اش بنجل‌تر شد. فیلم‌های‌اش پر شد از صحنه‌هایی سرد و خشک و بی‌روح که در کنارِ ذهنیتِ عقب‌مانده‌ی فیلمساز از دختر شهرستانی و پدر و برادرِ هیولای سنتی نگذاشت آن تجربه‌ی خوش دوباره تکرار شود. مالاریا پر بود از دستمایه‌های نفسِ عمیق اما در ذهنیتِ دمُده فیلمسازش .

در دنیای تو ساعت چند است؟

ساعت فیلم اما سالهاست خوابیده، فیلمی عقب‌افتاده، مانده که هیچ ربطی به زمانه ندارد. فیلمی در ستایشِ خل‌وارگی و تقدیسِ نوستالژی. نوستالژی‌ِ پوچ و عبثی که این سالها هیچ برایمان نداشته. در جا زده‌ایم و چون نداشتیم، تلاش نکردیم، هیچ هم بدست نیاوردیم و اسف‌بارتر که خوش‌ایم، که می‌بالیم به این انفعال، به این خودلوس‌‌کردن.
یادمان می‌رود عاشقی که جراتِ گفتنِ «دوستت دارم» را ندارد، مجبور به ادا و اطوار می‌شود. او نه دوست‌داشتنی‌ست، نه حتا ترحم‌برانگیز.

مرگ لویی چهاردهم

«این ها همه برای او در یک لحظه روی داده بود. معنای این لحظه دیگر عوض نشد. اما برای اطرافیان، احتضار او دو ساعت دیگر ادامه داشت. در سینه اش چیزی صدا می کرد. پیکر نحیفش متشنج بود. بعد صدای درون سینه و ناله هایش رفته‌رفته آهسته‌تر شد.
یکی بالای سرش گفت: «تمام کرد!»
ایوان ایلیچ گفته ی او را شنید و آن را در روح خود تکرار کرد. در دل گفت: «مرگ هم تمام شد. دیگر از مرگ اثری نیست.»
نفسی عمیق کشید، اما نفسش نیمه کاره ماند. پیکرش کشیده شد و مرد.»

برای من اوج شاهکار سرا بیش از یادآوری «مرگ ایوان ایلیچ» تولستوی و یا پرداختِ نقاشانه‌ی او در ستایش جزئیات است. جزئیاتی که اهمیت‌ آنها در خودشان است و نه استفاده‌ای که بعدها از آنها خواهد شد. «مرگ لویی چهاردهم» نه عنوانِ فیلم که داستان فیلم است. چیزی که شاید قبل از به تصویر کشیدنش ناممکن به نظر برسد به چنین شاهکاری بدل شده است. شاهکاری که در هر نما و سکانس کیفیتی چشم‌گیر دارد، می‌توان از هرجای فیلم شروع به دیدنش کرد و همچنان کیفور و سرمست شد.

رگ خواب

می‌شود «رگِ خواب» را ادامه‌ی «لیلا»ی مهرجویی دانست. در هر دو، شخصیت اصلیِ فیلم برای دور شدن از فردی که بسیار دوست دارند تمام تلاششان را می‌کنند تا آن‌جا که به نفرت از خودشان می‌رسند. لیلا در دور شدن از همسرش و مینا از پدر خود. این انتقال از منظر احساسی گذاری است از رنج به خودآزاری. در نمایی درخشان مینا در حالی که نور گوشی روی صورتش افتاده بود از گریه به خنده می‌افتد. مینا خیلی زودتر از آن هنگام که دست به عمل زد می‌دانست کامران چیزی جز یک خواب نیست، اما گاهی میلِ آدمی در فرورفتن در منجلاب را مهاری نیست. او که به عقب برگشتن را ناممکن دید دل به سیاهی زد.
رگ خواب درجاهایی جاه‌طلبانه‌تر هم هست. در این سالیان من کم‌‎تر به یاد دارم که فیلمی این چنین بتواند «انزجار» مخاطب را برانگیزاند. در فصلی از فیلم مینا همراهِ محترم کامران را گربه‌ای می‌یابد در حالی که منتظر بود او همراه مادرش بیاد. این سوء‌تفاهم سبب می‌شود که کامران به او بخندد و حتا کارگر خود را در این خنده همراه کند. مقدمات این فصل از پیام و خرید و شستن و پختن تا صبر و بی‌قراری مینا برای رسیدن مهمان تا رسیدن به فاجعه و استمرار فاجعه تا حدی که مخاطب را برنجاند چنان درست و حساب‌شده از کار درآمده که مخاطب به چیزی بیش از احساس سرخوردگی دست پیدا می‌کند.
البته رگ خواب در همه جا این‌طور حساب شده و منظم و متقاعدکننده نیست. زیاده‌روی در پرداخت کامران و نوع نزدیک شدن این کاراکتر به مینا اغراق‌شده به نظر می‌آید. با این‌حال نتیجه‌ی کار آن‌ اندازه متقاعدکننده هست که برای فیلم آینده‌ی نعمت‌الله نیز مشتاقانه به انتظار بنشینم.

نگار

نگار - رامبد جوان

نگار بیشتر از جواهریان به خودِ رامبد شبیه است. به آن سبک و سیاقی که همیشه در حال‌وروحیه و بازی طرفدارش بوده، اکتِ زیاد و اغراق‌گونه و پرانرژی، اما کم‌رمق بودن داستانِ جنایی فیلم در کنار الگوی نامنظم و مشوش گره‌گشایی از معمای قتل باعث شده که طرح و ایده‌ی جاه‌طلبانه‌ی فیلم به سرخوردگی بیانجامد.

سرگذشت ندیمه The Handmaid's Tale

شاید اشاره به این که سریال اقتباسی از رمان مارگریت اتوود است، یا گفتن این که سریال روایتی آخرالزمانی از برخاستنِ داعشی در امریکا است، داعشی که ممکن است در جان و روان همه‌ی ما نهفته باشد. یا اشاره به طعنه‌ی سیاسی‌اش به رابطه‌ی دین و خشونت و جنگ ما را از وجوهی که سریال را برجسته می‌کند دور سازد.

برای معرفی سریال شاید بهتر آن باشد که از غرقه‌شدن در لذتی بصری-شنیداری گفت که عامدانه داستان خود را با فراز و فرودی کنترل‌شده بیان می‌کند و تمرکز خود را در نمایشِ فضای ذهنی شخصیت اول با هنرنمایی فراموش‌نشدنی الیزابت ماس حفظ می‌کند. می‌توان از کلوزاپ و اکستریم کلوزاپ‌های دیدنی‌ سریال یا تدوین کم‌نقص‌اش، و یا از تضادِ‌ رنگ‌ها و نور‌ها با خشونتی که در داستان وجود دارد گفت که منجر شده سریال به هارمونی‌ای برسد که آن را یکه و تماشایی کرده. تجربه‌ای سینمایی که وجوهِ اکسپرسیونیستی آن با دیدنش روی صفحه‌‌ی نمایش بزرگ بیشتر نمایان می‌شود.
این سریال دعوتی است به تماشا کردن و پرسه زدن در قاب، عادتی که گاهی از یاد می‌بریم.